Τα ελληνικά επαναστατικά κινήματα στη Μακεδονία κατά τον 19ο αιώνα

1821-1822

Το 1821 ξέσπασε η ελληνική επανάσταση κατά των Οθωμανών, η οποία οδήγησε στην ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, ύστερα από τετρακόσια χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας. Ο ελληνισμός της Μακεδονίας, οικονομικά και πολιτιστικά ακμαίος, συμμετείχε στα επαναστατικά κινήματα που ξέσπασαν με κέντρα το Άγιο Όρος και τη Χαλκιδική, το όρος Βέρμιο και τη Νάουσα, τον Όλυμπο και τα Πιέρια όρη. Οι επιχειρήσεις απέτυχαν εξαιτίας της ανεπαρκούς πολεμικής προετοιμασίας των Ελλήνων. Έληξαν με την άλωση της Νάουσας και τη σφαγή των ηρωικών υπερασπιστών της από τους Οθωμανούς. Όσοι αγωνιστές διέφυγαν, συνέχισαν τον αγώνα τους στη νότια Ελλάδα. Μετά τη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους, δεν σταμάτησαν τις προσπάθειές τους για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας τους.

1854-1856

Kατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου στον χώρο της Μακεδονίας νέες ελληνικές εξεγέρσεις εκδηλώθηκαν σε τρία μέτωπα: στη Δυτική Μακεδονία, στη Χαλκιδική και στον Όλυμπο. Οι επιτυχίες τους ήταν περιορισμένες. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν ενδιαφέρονταν για τους αγώνες αυτούς, καθώς τα συμφέροντά τους ήταν συνυφασμένα με τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

1878

O Ρωσοτουρκικός Πόλεμος του 1877-1878 ξεσήκωσε και πάλι τους Έλληνες της Μακεδονίας. Η εξέγερση ξέσπασε λίγες μέρες πριν από τη συνθηκολόγηση των Οθωμανών στον Άγιο Στέφανο (προάστιο της Κωνσταντινούπολης), όπου η Ρωσία επέβαλε στον σουλτάνο τη δημιουργία μιας «Μεγάλης Βουλγαρίας», που θα περιλάμβανε ολόκληρη τη Μακεδονία, εκτός από τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική. Η εξέλιξη αυτή αναζωπύρωσε την ελληνική εξέγερση, κυρίως στη δυτική Μακεδονία. Τον Ιούνιο του 1878, στο συνέδριο του Βερολίνου, αποφασίστηκε τελικά η παραμονή της Μακεδονίας στην οθωμανική επικράτεια και η ίδρυση δυο ημιαυτόνομων ηγεμονιών, της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Βουλγαρίας. Λίγα χρόνια αργότερα, η Βουλγαρία προώθησε τις βλέψεις της στη Μακεδονία μέσω της οργανωμένης δράσης ένοπλων σωμάτων (των «κομιτατζήδων»), που στρέφονταν κυρίως κατά των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας.

1896-1897

Το καλοκαίρι του 1896 σημειώθηκαν νέες ελληνικές εξεγέρσεις στη Μακεδονία, οι οποίες επαναλήφθηκαν την άνοιξη του 1897, σχεδόν παράλληλα με τον ατυχή για την Ελλάδα ελληνοτουρκικό πόλεμο.